به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی خبرگزاری آنا وابستگی اقتصاد کشور به درآمد نفتی موجب شده تا تحریم نفت ایران، درآمدهای کشور را با افت شدیدی روبرو کند. از سوی دیگر وجود معضلات اساسی در حوزههای مختلف اقتصادی از جمله بانک و مراکز تولیدی موجب شده تا اثرگذاری تحریمها افزایش یابد.
از این رو برای قوی شدن اقتصاد کشور باید چرایی ایجاد مشکلات فعلی را تحلیل کرده و راههای رسیدن به اقتصادی قوی را مورد بررسی قرار دهیم. ابراهیم رزاقی استاد افتصاد بازنشسته دانشگاه تهران در گفتوگویی تفصیلی با خبرنگار گروه اقتصادی آنا، چرایی و راهکارهای معضلات کنونی اقتصادی کشور را بررسی و تحلیل کرده است که در ادامه متن این گفتوگو را ملاحظه می کنید.
*ریشه شرایط فعلی اقتصاد در دولت پنجم وششم
آنا: اثرگذاری تحریمها بر زندگی مردم نشان داده که اقتصاد ایران آسیبپذیری بالایی دارد و باید نقاط ضعف آن برطرف شود. به نظر شما مهمترین نقطه ضعف اقتصاد ایران کجاست؟
رزاقی: برای پاسخ به این سوال ابتدا باید اقتصاد کشور را آسیبشناسی کرد. برای بررسی این موضوع نیز باید به سالهای مدیریت مسئولان دولت پنجم و ششم بازگشت یعنی زمانی که مدیریت جدید بعد از دوران دفاع مقدس و فوت امام راحل شرایط اقتصادی کشور را تغییر دادند.
متاسفانه باید صریح بگویم انچه که مد نظر آقایان بود چیزی شبیه به اقتصاد زمان شاه بود و دقیقا نظام سرمایه داری با همان سبک و سیاق را می خواستند پیاده کنند.
در آن دوران سه اقدام اساسی از سوی مراکز بین المللی به اقتصاد ایران دیکته شد اول یکی اینکه هر چه متعلق به دولت است به بخش خصوصی واگذار شود و این راهکاری است که صندوق بینالمللی پول به اقتصاد ایران دیکته کرد. جالب است بدانید که کشور های پیشرفته تماما دولتی هرگز این کار را انجام ندادند و در عوض بخش خصوصی خود را تقویت کردند.
اما در ایران گفته شد که حتما بنگاه های دولتی به بخش خصوصی واگذار شود در با انجام این کار بدون آنکه ارزیابی های دقیقی از بخش خصوصی صورت گیرد عملا بنگاه های فعال تعطیل شدند
دومین اقدام، تثبیت مزد و حقوق است. وقتی که تورم هست، میگویند مزد و حقوق را بالا نبرید، که این همان سرمایهسالاری بود که شیوه دیگر ایجاد طبقات بیکار و ارزان قیمت است. سومین اقدام پس از این هم میگویند، هم داخل و هم خارج را آزاد بگذارید. عوامل بازار را آزاد بگذارید، خودشان به تعادل میرسند که یک حرف بیربط است. وقتی این اتفاق رخ داد چه می شود؟ یک عدهای به خاطر همین واگذاریها پولدار و یک عدهای هم به سرعت فقیر می شوند.
* اجرای صحیح قانون اساسی نجات بخش اقتصاد ایران
آنا: با نگاهی به قانون اساسی می توان گفت اگر به دقت همین قانون اساسی موجود به درستی اجرا میشد شرایط اقتصادی کشور این گونه نبود چرا دولت ها قانون اساسی را اجرا نکردند؟
رزاقی: متاسفانه همین طور است و مسئولان دولت ها باید به این سوال جواب دهند که چرا قانون اساسی را اجرا نکردند. ببینید همان ابتدای قانون اساسی، اقتصاد اسلامی نسبت خود را با سوسیالیست و سرمایهداری تعیین میکند و همان جا می گوید که این قانون اساس یک نظریه بسیار هدفمند الهی است.
اصل دوم قانون اساسی نیز میگوید هدف انسانها تعالی و رشد برای رسیدن به اهداف الهی است. سپس بیان میکند که دولت باید مسکن، خوراک، پوشاک، بیمه، درمان، کار، بهداشت و آموزش فراهم کند.
در ادامه استقلال اقتصادی، استقلال اجتماعی، استقلال فرهنگی، استقلال دفاعی و همه اینها را ذکر میکند؛ اصل ۴۴ هم میگوید که باید تعاونی ها شکل گیرند باید بخش خصوصی قوی شکل گیرد بخش خصوصیکه در کنار پول تخصص هم دارد که این بخش خصوصی می تواند در بخش تعاونی تجلی پیدا کند.
بخش خصوصی که به حد اکثر سود توجه کند قطعا شرایط تولید را نادیده خواهد گرفت و از کیفیت تولید می کاهد من همین جا اعلام می کنم که انها که دنبال حداکثر سود هستند نباید به دنبال تولید بروند باید به دنبال دلالی و واسطه گری و احتکار باشند.
آنا: کارشناسان اقتصادی معتقدند یکی از معضلات فعلی اقتصاد ایران رفتار دولت در تامین نقدینگی است حال این سوال مطرح است آیا تامین نقدینگی می تواند شرایط اقتصاد کشور را پیچیده کند؟
رزاقی: درحال حاضر مرتباً شاهد افزایش قیمت دلار و به ازای ان شاهد کاهش ارزش ریال هستیم که ظاهرا این کار یک روش کسب نقدینگی برای دولت شده است که دولت می توانست با سرو سامان دادن به تولید این درامد را از طریق مالیات بدست آورد اما می بینیم که دولت ساده ترین راه را انتخاب کرده است که نقدینگی خود را با استقراض از بانکها و وام گرفتن از بانک مرکزی تأمین میکند، حتی اسکناس چاپ میکند، برای همین مرتب با تورم مواجه هستیم.
نتایج اتخاذ این سیاست را می توان در فعالیت های تولیدی مشاهده کرد؛ می توان دید که هر از گاهی یک یا چند بنگاه تولیدی ورشکسته می شوند و این مسئله موجب کاهش آمار اشتغال شده و در عوض امار بیکاری رو به افزایش است.
جالب اینجا است که کشور به غیر از نفت ظرفیت های متعدد اقتصادی دارد اما دولت حاضر نیست در این زمینه ها ورود کند مانند بخش کشاورزی که صنایع تبدیلی در این بخش بسیار کم است اما درآمدزایی بالایی دارد.
شفاف بگویم زمانیکه دولت برای اشتغال و و رونق تولید و کاهش تورم کاری نکند اقتصاد به بنبست می خورد و این مسئله موجب افزایش نارضایتی مردم خواهد شد.
* مسئولان فعلی اجرایی کشور مرد شرایط تحریم نیستند
آنا: همواره برخی از کارشناسان معتقدند تحریم درکنار مشکلاتی که برای اقتصاد ایران به بار می آورد دارای مزایایی است اما ظواهر امر نشان می دهد دولت به خوبی نتوانست از این مزایای تحریم به خوبی بهره گیرد چرا دول نتوانست از این فرصت استفاده کند؟
رزاقی: آمریکا و غرب با تحریم اقتصادی دنبال این هستند به کشور فشارهای بسیاری وارد کنند. اما دولت برخلاف زمان دفاع مقدس که از تحریم سلاح و ابزارهای نظامی استفاده کرد و در زمینه نظامی رشد کردیم، از این فرصت تحریم اقتصادی برای رشد استفاده نمیکند که نتیجه آن در افزایش اثرگذاری تحریمها نمایان شده است.
امروز صادرات نفتمان تحت تاثیر تحریم کاهش یافته است اما دولت راه کاری برای جبران این درامدهای از دست رفته ندارد.
اگر تفکر مسئولان اقتصادی مثل مسئولان صنایع دفاعی بود قطعاً برای عبور از مشکلات راهحل داشتیم اما در وضع فعلی مسئولان در شرایط تمکین هستند، یعنی دشمنان تحریم میکنند و مسئولان دولت تمکین میکنند و میگویند امتیازهایی بدهیم تا از این شرایط خارج شویم مثلاً توسعه صنعت هستهای را متوقف کنیم تا چرخ اقتصادمان بچرخد اما آنها این تحریمها را ادامه می دهند و توقع دارند که این امتیاز دهی ها بیشتر شود.
آنا: یعنی شما معتقدید شرایط تحریم مسئولان خاص خود را می خواهد، از نظر شما این مسئولان باید چه ویژگی هایی داشته باشند؟
رزاقی: در شرایط اقتصادی کنونی کشور، وزرا تا چه اندازه جهادی و جاننثارانه عمل میکنند؟ سادهزیست هستند؟ الگوی حضرت علی(ع) را به کار میبرند؟ الگوی امام(ره) و مقام معظم رهبری را بهکار میبرند؟
تا چه اندازه خودخواهیهایشان را کنترل میکنند؟ تا چه اندازه به منافع ملی و قانون اساسی توجه میکنند؟ اگر آدمهای جهادی در این مسئولیتها بیایند، مشکلات کشور در حوزههای مختلف برطرف میشود و ایران کاملاً بی نیاز شود و شرایطی ایجاد میشود که یک بیکار و یک بی خانه هم نداشته باشیم با توجه به امکانات عظیمی که در کشور وجود دارد حتی ایران میتواند کشورهای دیگر را هم صنعتی کند.
* سازمان امور مالیاتی باید زیر مجموعه قوه قضائیه شود
آنا: وضعیت تامین درآمد در دوران تحریم چگونه باید باشد؟
رزاقی: دولت در قبال هزینههایی که انجام میدهد باید درآمدزایی کند اما سوال اینجاست که این درآمد از کجا ایجاد میشود؟ یکی از روشهای دولت تامین بودجه از محل فروش نفت است که این روش خود موجب تورم شده است. استقراض روش دیگر دولت است که در سالهای اخیر وامهایی از بانکها، بانک مرکزی، سازمان تأمین اجتماعی و حتی سازمان نیروهای مسلح گرفته شده و به همه اینها بدهکارند.
هزینههای جاری دولت زیاد است که باید کم شود منابع مالی به سمت تولید حرکت نمی کند مسئولان اقتصادی باید نگاه تولیدی داشته باشند از طرف دیگر باید دولت به دنبال شناسایی فرار مالیاتی برود و مالیات بگیرد تا بتواند نیازهای خودش را برطرف کند.
اخذ مالیات چندین مزیت دارد که مهمترین مزیتش این است شرکت های سود ده شناسایی می شود بنگاه های فعال شناسایی می شود و نشان می دهد وضعیت اقتصادی کشور چگونه است.
نشان می دهد آنکسی که مالیات می دهد چه کار کرده که این درآمد و ثروت را به دست آورده؟ اینجا مشخص میشود که چه کسی فعالیت تولیدی دارد و چه کسی فعالیت دلالی و واسطه گری دارد. میتوان همین اطلاعات را به قوه قضائیه دهد تا با فساد مبارزه کند.
آنا: برای آنکه درآمد مالیاتی جایگزین درآمد نفتی شود چه کار باید انجام داد؟
رزاقی: اول اراده است که دولت بخواهد مالیات بگیرد. دوم باید اطلاعات جمعآوری کرد. به نظر می رسد تشکیلات و سازمان مالیاتی ایران باید قدرتمند شود و به اطلاعات مورد نیاز خود دستیابد. بنابراین شفافیت باید در اولویت باشد تا مشخص شود که کدام شرکت و بنگاه به چه اندازه ای کار کرده و شرایط اقتصادیش چگونه است.
به نظر من سازمان امور مالیاتی به جای وزارت اقتصاد باید زیر نظر قوه قضائیه اداره شود در کنار ان نهاد های امنیتی و نظارتی نیز باید به آن کمک کرده تا بنگاه ها یی که فعالیت اقتصادی دارند اما از دادن مالیات فرار می کنند شناسایی شوند.
* بانک های خصوصی عامل بدبختی اقتصاد ایران
آنا: موضوع بعد نقش نهاد بانک ها در قوی شدن اقتصاد است آیا بانک ها با این تعداد بانک خصوصی توانستند نقش خود را در اقتصاد به خوبی اجرا کنند؟
رزاقی: طبق قانون اساسی بانکها نباید خصوصی شوند. یکی از مشکلات امروز اقتصاد ایران همین بانک های خصوصی هستند بانک های خصوصی همه کار می کنند تا سود را حد اکثر کنند و این می تواند ضربه مهلک به اقتصاد باشد و شفاف بگویم که عامل بدبختی اقتصاد ایران همین بانک های خصوصی هستند.
انسانی که دنبال حد اکثر کردن سود و ثروت است هرگز به دنبال فعالیت تولیدی گام نمی نهد بخش خصوصی که به حداکثر سود فکر میکند. حداکثر سود در تولید نیست. بلکه در واسطه گری است.
در ایران بانکها سرمایههای مردم را جمعآوری میکنند و چون دولت از فعالیتهای سوداگرانه مالیات نمیگیرد لذا این سرمایه را به جای آنکه در تولید به کار بندند وارد فعالیت های سوداگرانه می کنند و این فعالیت ها موجب می شود تا اقتصاد کشور نابود شود.
آنا: با آسیبهایی که بیان کردید، راهکار حل مشکلات بانکها چیست؟
رزاقی: راهکار این است که همه بانکها دولتی شوند، مدیران جهادی داشته باشند و بر بانکها نظارت شود. همچنین کوچکترین خطایی که انجام میدهند در دادگاه عادلانه بررسی کرده و آنها را مجازات کنند و به مردم اطلاع بدهند. علاوهبر این مردم را در سرنوشت خودشان دخالت دهند.آنچه که باید به آن تاکید شود این است که مردم باید بدانند انچه که ارزش دارد حد اکثر سود نیست بلکه فعالیت تولیدی و تلاشی است که انجام می شود و از این طریق سود و درامد کسب می کنند.
یک موضوع جالب را در مورد چین بگویم، اقتصاد چین چه طور رشد کرد و پیشرفته شد؟ تنها از یک سیاست گذاری درست.
دولت چین اعلام کرد من دلار را از تولیدکننده می گیرم و با بالاترین نرخ یوآن تحویل می دهم که این مسئله موجب شد تا همه به سمت تولید حرکت کنند و محصولات خود را صادرکند و در ازای آن دلار بدست آورند این یک مثال ساده است که اگر مسئولان بخواهند کشور تغییر مسیر دهد و پیشرفت کند باید سیاست های درست اتخاذ کنند. بنابراین در شرایط فعلی نیازمند مسئولانی هستیم که جهادی فکر و عمل کنند.
آنا: از وقتی که در اختیار مان قراردادید سپاسگذاریم.
گفتوگو از مجتبی مرادی
خبرگزاری دلستانه در شبکه های اجتماعی:
-
میهمانی شکوفه های بهاری - گلستان
